Είναι ωραίο, τελικά, να είσαι λέφτερος

Είναι ωραίο, τελικά, να είσαι λέφτερος

Τoυ K.Καραπαππα

Αν υπάρχει κάποιος Ελληνας λογοτέχνης που ξεπερνάει σε ποιότητα και όγκο τη νοητή γραμμή της ίδιας της δημιουργίας και της τέχνης, τότε αυτός δεν είναι άλλος από τον Νίκο Καζαντζάκη. Μέσω της «Ασκητικής», που εκείνος μας παρουσίασε, γενιές Ελλήνων έκαναν ένα βήμα πιο κοντά σε έναν ουρανό με λιγότερες αλυσίδες. Σε έναν τόπο που τολμάς να ονειρευτείς και ας έχεις στην άκρη του μυαλού σου πως είναι ουτοπικός. Οπως όλοι οι μεγάλοι της ανθρώπινης ιστορίας, της παγκόσμιας και όχι αυτής που συνθλίβεται από σύνορα, ο Καζαντζάκης υπήρξε αντιφατικός και ατελής σε πολλά πράγματα.

Χαρισματικός και πολυπράγμων, άσχετα με το αν επέλεγε να τραβήξει από το συρτάρι του την ταμπέλα του πολιτικού, του δημοσιογράφου, του φιλόσοφου, του θεατρικού συγγραφέα, του ποιητή, του συγγραφέα ή του λογοτέχνη με την ευρεία έννοια Αν ο Ντα Βίντσι ήταν και είναι ένας διαβήτης γεμάτος νέους επιστημονικούς (και όχι μόνον) κύκλους, ο Καζαντζάκης ήταν και είναι το βιβλίο της ελληνικής κουλτούρας. Το ευαγγέλιο της Από το 1883, που γεννήθηκε, μέχρι και το 1957, που πέρασε στην επόμενη διάσταση, ο Καζαντζάκης κατάφερε να σφραγίσει τη νεοελληνική λογοτεχνία. Από τα πρώτα χρόνια, τα πρώτα δοκίμια, φαινόταν ότι αυτός ο Κρητίκαρος είχε χάρισμα. Από τα χρόνια του Παρισιού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο Καζαντζάκης παίρνει τους σπόρους που θέριεψαν σαν άγριες ελιές μέσα στο μυαλό και στην ψυχή του. Και πώς να μη θεριέψουν. Με δασκάλους όπως ο φιλόσοφος Ανρί Μπερξόν και επιρροές από τον Ομηρο, τον Νίτσε, τον Δάντη, δεν θα μπορούσε παρά να αφήσει το μυαλό του να ψάξει σε τόπους σκοτεινούς, από το μυστικισμό μέχρι τις γνωστότερες θρησκείες και τα δόγματα. Πειραματιζόταν με τους ανθρώπους, συμμετείχε σε καλλιτεχνικές συντροφιές και ταυτόχρονα κλεινόταν στα μοναστήρια. Αποκήρυττε το χριστιανισμό και από την άλλη αντιμετώπιζε τον Ιησού Χριστό ως το ιερότερο πρόσωπο και θεό μαζί που μπορείς να σκεφτείς ή να σχολιάσεις.

Εγινε επιχειρηματίας, αλλά δεν έπαιρνε ζωή από τα ταμεία της επιχείρησης, αλλά από τύπους όπως ο εργάτης λιγνίτη Γιώργης Ζορμπάς. Ο άνθρωπος που αποτέλεσε την έμπνευση για το βιβλίο «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Το βιβλίο που το 1965 κάνει ταινία ο Κακογιάννης με τον Αντονι Κουίν στο ρόλο του Ζορμπά. Ο Ζορμπάς είναι το διαβατήριο της παγκόσμιας αναγνώρισης και δημοσιότητας που ποτέ δεν χρειάστηκε.

Και οι αντιφάσεις δεν έχουν τελειωμό. Από τη μια ετοιμαζόταν να ιδρύσει θρησκεία, από την άλλη μπορούσε να ασχολείται με τον Φρόιντ και τη διδασκαλία του αλλά και με τη στάση ζωής όπως την προβλέπει ο βουδισμός...

Και σε αυτό συμπληρώστε τις επισκέψεις του σε συναντήσεις τεκτόνων αλλά και τη διάθεσή του να βοηθήσει τον Λένιν, τον οποίο θαύμαζε. Ποτέ, πάντως, δεν έγινε «κομμουνιστής» με τη στενή και αδούλευτη έννοια του όρου. Η επαφή του, πάντως, με οπαδούς του Λένιν έφεραν και εγκατέστησαν τον διεθνισμό στη σκέψη του...

Από τη μια τόνιζε στον Σικελιανό την ανάγκη ενός νέου «πιστεύω» και από την άλλη διωκόταν ποινικά, μιλώντας ανοιχτά για τη Σοβιετική Ενωση στην περίφημη ομιλία στο θέατρο «Αλάμπρα», τότε που μαζί με τον Δημήτριο Γληνό έκαναν την ομιλία αρχή μιας διαδήλωσης οργής...

Η ζωή για εκείνον δεν ήταν παρά ένα πηγάδι για να αντλεί το επόμενο γράψιμο. Τις επόμενες γραμμές. Οταν ο Βενιζέλος τον διόρισε το 1920 διευθυντή στο υπουργείο Περιθάλψεως, του ανέθεσε την αποστολή να ασχοληθεί με τον επαναπατρισμό των Ελλήνων από την προσφυγιά. Κυρίως από χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Ο Καζαντζάκης μέσα από την επαφή του με την προσφυγιά και τους ξεριζωμένους εμπνεύστηκε. Και την έμπνευση αυτή την έβαλε στο χαρτί και στο πρώτο φύλλο έγραψε βιαστικά «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται»...

Καπετάν Νικόλας!
Ηδη αναφέραμε ίσως τα πιο γνωστά έργα του. Το «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», την «Ασκητική». Ομως είπαμε. Το έργο του, εκτός από την ποιότητα, ξεχώριζε και από τον όγκο και την ευρύτητα της θεματολογίας.

Το 1938, λίγο πριν από τις φωτιές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Καζαντζάκης ολοκληρώνει την «Οδύσσεια». Ως άλλος βασιλιάς της Ιθάκης περιπλανάται σε 33.333 στίχους και 24 ραψωδίες, τιμώντας τον Ομηρο Ο ίδιος θεωρούσε την «Οδύσσειά» του σκέπη του έργου του και πίστευε ότι αυτό είναι θα τον χαρακτήριζε τελικά όταν θα είχαν κυλήσει οι αιώνες.

Στην απομόνωση της Τσεχοσλοβακίας γράφει το «Τοda-Raba» και «Kapetan Elia», ουσιαστικά μια πρώτη προσέγγιση του «Καπετάν Μιχάλη» στα γαλλικά.

Το «Ταξιδεύοντας», μια φιλοσοφική ματιά των ταξιδιών, έχει μέσα εικόνες από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Από την Κίνα και την Ιαπωνία μέχρι την Ευρώπη και τον Ισπανικό Εμφύλιο, τον οποίο κάλυπτε ως ανταποκριτής εφημερίδων.

Τόσα και τόσα είναι τα έργα που θα πρέπει κανείς να αναφέρει Ο «Βραχόκηπος», «Ο Φτωχούλης του Θεού», τα θεατρικά του με τις προσωπογραφίες από τον Βούδα και τον Καποδίστρια μέχρι τον Προμηθέα...

Το 1946 προτάθηκε για Νόμπελ Λογοτεχνίας από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, αλλά οι «συντηρητικοί κύκλοι» της εποχής δεν άφησαν την υποψηφιότητα του να προχωρήσει...

Και αν οι συντηρητικοί τον απεχθάνονταν, οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι της εποχής ήθελαν να τον στείλουν στην κόλαση! Με αφορμή τον «Τελευταίο Πειρασμό» η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας τον χαρακτηρίζει άθεο και ιερόσυλο, ενώ οι πιο φανατισμένοι προτείνουν να αφοριστεί. Κάτι που δεν δέχεται ο Οικουμενικός Πατριάρχης της εποχής, ο Αθηναγόρας.

Μέσα στα αμέτρητα έργα του, και το «Αναφορά στον Γκρέκο», στο οποίο μάλλον ο συγγραφέας προσπαθεί να σκιαγραφήσει τη δική του ζωή, το δικό του διάβα...

Στις 26 Οκτωβρίου του 1957 το βιβλίο της βιολογικής του ύπαρξης κλείνει. Η ψυχή του βουτάει στον ουρανό, ενώ πρόλαβε να μετρήσει 74 φορές την αρχή των χρόνων. Η σορός του μεταφέρθηκε από το Φράιμπουργκ της Γερμανίας στην Αθήνα, αλλά η Εκκλησία της Ελλάδος αρνήθηκε να την εκθέσει σε προσκύνημα. Τελικά θάφτηκε στην Κρήτη, στο Ηράκλειο, χωρίς θρησκευτική τελετή Στον τάφο του χασκογελάει στους μικρόμυαλους μια επιγραφή. Κατάρα και μάθημα μαζί: «Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμε τίποτα. Είμαι λέφτερος»...